Debiutancką odsłonę Festiwalu uroczyście zainicjowano 15 lipca 1962 roku, przypadającą na dziewięćdziesiątą rocznicę śmierci twórcy, którego dzieła stanowiły główny motyw imprezy. Festiwal wprowadził muzykę w formie koncertów, prezentując utwory Stanisława Moniuszki w wykonaniu artystów z warszawskiego Teatru Wielkiego, orkiestry oraz chóru pod batutą Władysława Skoraczewskiego, który objął funkcję dyrektora artystycznego. Komitet organizacyjny kierowany był przez Wacława Kaniewskiego, jednego z założycieli Festiwalu.
W kolejnym roku, Festiwal Moniuszkowski rozpoczęto prezentacją „Halki” w wykonaniu Opery Wrocławskiej. Od tego momentu, spektakle operowe stały się stałym elementem programów kudowskiego Festiwalu. Wystawiano inscenizacje oper Moniuszki (Halka, Straszny Dwór, Flis, Paria, Verbum nobile) oraz dzieła Verdiego, Mozarta, Donizettiego, Żeleńskiego, Smetany, Bizeta i wielu innych.
Po Władysławie Skoraczewskim, stanowisko dyrektora artystycznego pełnili osoby związane z Dolnośląskim Towarzystwem Muzycznym, takie jak Leon Hanek, Ludwik Mika, Ewa Kofin, Zbigniew Goncerzewicz czy Jerzy Filc. W 1978 roku, przed XVII edycją Festiwalu, funkcję dyrektora artystycznego objęła Maria Fołtyn, znakomita polska śpiewaczka i reżyser operowy. Za sprawą zaangażowania Fołtyn, Festiwal ewoluował w tygodniowy przegląd sztuki operowej i baletowej, z udziałem wybitnych polskich artystów. Maria Fołtyn kierowała festiwalem w Kudowie przez dwie dekady, przekształcając go w prestiżowe wydarzenie międzynarodowe, podczas którego występowali wykonawcy ról Moniuszkowskich z Europy, Kuby i Japonii.
W latach dziewięćdziesiątych, po okresie świetności, Festiwal Moniuszkowski stanął w obliczu kryzysu. Podobnie jak wiele innych ważnych polskich imprez kulturalnych, zyskiwał coraz mniej wsparcia finansowego ze strony ministerstwa kultury. Kłopoty finansowe spowodowały, że obchody Stanisława Moniuszki z roku na rok przybierały coraz bardziej skromne formy, ze względu na brak środków na ambitny program.
W 1999 roku, przed XXXVIII edycją Festiwalu, dyrekcję artystyczną powierzono Sławomirowi Pietrasowi, dyrektorowi wielu scen operowych w kraju. Wprowadził on do programu festiwalu konkursy koncertowe dla tenorów, które przyciągały największych polskich śpiewaków.
Od 2012 roku funkcję dyrektora artystycznego sprawuje Stanisław Rybarczyk, wybitny dyrygent i promotor kultury. Z okazji pięćdziesięciolecia Festiwalu, Rybarczyk stworzył imponujący program jubileuszowy, obejmujący koncerty oraz spotkania prezentujące twórczość Stanisława Moniuszki.
Festiwal Moniuszkowski stał się ważnym wydarzeniem kulturalnym, podkreślającym znaczenie twórczości Moniuszki i umożliwiającym pokazanie jego dzieł na szeroką skalę. Pomimo trudności napotkanych w latach dziewięćdziesiątych, festiwal przetrwał i nadal rozwija się, przyciągając zarówno polskich, jak i międzynarodowych artystów oraz miłośników muzyki.